Mối Đau nầy có thật - Vì bốn người mà bạn tôi đề
cập trong lá thư gởi tôi thì đã có Nguyễn Văn Đồng (Hà Nguyên Thạch),
Huỳnh Bá Dũng, Lê Vĩnh Thọ mà do một xếp đặt (kỳ lạ một cách bình
thường) đã có mặt với tôi ở những đoạn đời không thể nào quên, cho dù
trí nhớ có cạn kiệt bao nhiêu, hoặc người ta thường cố quên - cách muốn
quên đi những điều quá cay nghiệt.
Đầu tiên là Đồng, người mà bạn đã vẽ trong ‘Cỏ Hoa
Gối Đầu’: Cho dù níu chặt Chân Cầu...Hồn thanh xuân vẫn phai màu gío
bay. Phố xưa nhưn nhức dấu giày. Đi về lững thững hồn đầy cỏ hoa. Tiếng
thơ chải chuốt mượt mà.Hồn phơi phới lạnh nét tà áo thơm.Vùi đời dưới
gốc cô đơn.Tỉnh cơn, hương rượu chập chờn hóa thơ. Đồng, bút hiệu Hà
Nguyên Thạch –( tôi vẫn chưa quen với bút hiệu nầy dẫu đã mấy mươi năm
qua), hắn ta học cùng lớp với tôi từ ngày vào Phan Châu Trinh; đi một
đoàn Hướng Đạo, diễn chung vỡ kịch đầu đời năm 1956 (Ngày 4 tháng 3-
Ngày bầu Quốc Hội đầu tiên ở nước ta...) Khi qua Sông Hàn (chỗ bến Hà
Thân để đi diễn kịch bên xóm An Hải), từ trên đò, hai thằng bé nhìn về
thành phố Đà Nẵng, và cùng nói lên lời: "Đà Nẵng của mình đẹp thiệt!!"
(Ý nói cảnh đẹp của đất nước, quê hương nhưng vì chưa biết diễn tả văn
vẽ, chữ nghĩa). Cảm giác nầy - Phản ứng của hai đứa nhỏ khi thấy ra cảnh
sắc quê hương kỳ ảo, rực rỡ - được tôi nói lại ra lời, viết nên thành
những dòng chữ trong Chương "Đi Bắc Về Nam" (Tù Binh và Hòa Bình, Hiện
Đại, Sài Gòn 1974) cũng đúng ngày 4 tháng 3, năm 1973, lần đầu tiên qua
sông Bến Hải đi Hà Nội nhận tù binh Mỹ, và khi trở về, từ cửa phi cơ
nhìn xuống quê hương Miền Nam trãi rộng thuần hậu dịu dàng trong bóng
chiều ngã sẫm tối, bập bùng những khóm lửa ấm áp vùng Long Khánh, Bình
Long.. Cảm khích làm nước mắt ứa ra không cầm được. Cảm xúc ngày nhỏ
chúng ta thường có trong những dịp nghỉ hè, nghỉ tết khi trở về nhà, về
làng; khi đi Huế vào, từ Đèo Hải Vân ngờm ngợp trước cảnh chói loà rực
rỡ của Vịnh Đà Nẵng trong nắng sáng.. Hoặc chỉ cần ngồi trước Tòa Thị
Chính nhìn lên Sơn Chà (mà tuổi nhỏ chẳng ai trong chúng ta gọi tên chữ
Tiên Sa), tưởng ra từng cành cây bụi lùm bí ẩn trên ấy. Và chúng ta chưa
biết nói thành lời, viết lên trang giấy.
Nhưng hơn ba mươi năm sau, người bạn Nguyễn Văn Đồng của tôi đã như thế nào, mà Luân Hoán đã phải kêu lên:
ta nghe nói người bây giờ rách lắm
rách áo cơm, rách nát cả tinh thần
nhưng chắc chắn hồn thơ người chưa rách
xin giữ giùm hơi thở đó muôn năm
hãy gắng sống gắng làm thơ uống ruợu
rất bình thường như lao động chân tay
bỏ nghề dạy đâu phải là bỏ hết
ngón tài hoa của một kẻ râu mày
(Hơi Thở Việt Nam)
Thật sự, chẳng phải là tôi vô tâm, sau cuộc đổi chủ
bất ngờ, người bạn tốt nghiệp đại học sư phạm Huế của tôi, người bạn
từng đứng trên bực giảng, từng ở trong cương vị Phó Chánh Sở Học Chánh
của một tỉnh, đã phải bỏ làm thầy đi tìm củi chẻ thuê, cũng chỉ vì Giàu
chữ nghĩa nhưng mơ hồ đạo đức (thứ đạo đời của chủ nghĩa vô lương). Ngày
nay anh vẫn còn tiếp tục vất vả bên một góc trời quê nhà.
Người thứ hai là Lê Vĩnh Thọ. Lúc ấy, đối với tôi
là đang trong một đoạn đời vô cùng khủng khoảng với tuyệt vọng đơn độc
nặng chĩu như tảng đá đè xuống lồng ngực. Thế nên, Thọ, dẫu là người
liên hệ thân thiết độc nhất, mỗi lần gặp nhau, dù trong cơn say cũng
chẳng ai nói với ai tiếng nào - Khoảng thời gian tôi bị quản chế tại Lái
Thiêu (sau ngày đi tù về, 1991-1993). Tôi có một căn nhà tranh vùng
Bình Nhâm cách Xã Búng của Thọ khoảng mười-lăm phút honda. Bữa rượu
thường có vào chiều tối (khi Thọ từ Sài Gòn trở về - Đi dạy Anh Ngữ cho
những cơ quan, hoặc nhân sự cộng sản muốn học sinh ngữ nầy để liên lạc
với người Mỹ trong các dịch vụ thương mại, du lịch). Rượu loại rẻ tiền,
thuốc lá đen, thức ăn chỉ là mấy hạt đậu phụng, hoặc vài trái cây điạ
phương. Ly rượu cũng chỉ là một cái cớ để hai chúng tôi ngồi với nhau.
Ngồi dựa lưng vào vách nhà tranh nhìn ra khu vườn tối sẫm dầy đặc những
cây măng lão (loại măng-cụt tuổi quá trăm năm khi vùng đất nầy vừa được
khai khẩn). Khu vườn chập choạng mù sương do hơi nước từ sông Sài gòn
loang tỏa, chập xuống những vũng bóng tối kỳ dị như tranh của Ruben,
Rousseau. Chúng tôi, hai người độc nhất còn lại của Sài Gòn sau 1975,
nay gặp nhau ở một vùng đất mà chắc trước đây cả hai không hề có ý niệm
đến: Ấp Bình Đức, Bình Nhâm, Lái Thiêu thuộc Tỉnh Bình Dương. Từ tình
cảnh nầy, lời nói, câu chuyện đã trở nên vô nghĩa. Tuy nhiên, mối liên
hệ (dẫu lặng lẽ) vẫn vô cùng hòa hợp, thấm đậm (cũng bởi, chị Lan vợ Thọ
là em ruột của Nguyễn Văn Minh, bạn cùng lớp của tôi và Đồng ngày nhỏ).
Bỗng nhiên, một hôm sự việc xẩy đến như một tai họa mà cả hai đồng linh
cảm sau nhiều lần cố tránh: Chúng tôi nói về trách nhiệm, hậu quả của
cuộc chiến vừa qua. Lẽ tất nhiên tôi trình bày với quan điểm người lính
(như phản ứng hằng có, thêm cảnh sống thực tế trước, sau khi đi tù về).
Thọ nhìn chiến tranh với cấp độ của một giáo sư văn chương, và (quan
trọng hơn) của một Người Làm Thơ. Từ hai vị thế cách biệt nầy, câu
chuyện biến thành lần tranh cải không khoan nhượng. Chúng tôi xa nhau
với lời khẳng định (của cả hai phía): "Ông và tôi chẳng nên bao giờ gặp
nhau nữa." Và chúng tôi giữ lời ấy cho đến ngày tôi ra khỏi nước
(1993-1994).
Không gặp nhau, không có nghĩa không nhớ và qúi
nhau.Trước những cảnh huống bức rức, nhạt thếch từng ngày của chúng ta ở
đây, càng tạo nhiều cơ hội nhớ quê nhà, nơi mà tôi đã một lần chia
chung, gánh đủ. Bao nhiêu điều nầy cần phải phải nói đến nhưng (tôi hay
cũng nhiều người) đã không còn sức lực nói nên lời (lẻ tất nhiên không
phải vì thiếu phần chữ nghĩa, văn hoa), nhưng quả tình bởi nỗi mệt nhọc
kiệt cùng từ quả tim không sinh khí nơi đất người (lẫn quê nhà) trong
một thời đại cưc độ khinh miệt Con Người-Kẻ Sĩ...Và dĩ nhiên, những lần
buồn nhớ như thế, những khuôn mặt bè bạn lại hiện ra, trong đó không sót
Lê Vĩnh Thọ, nhất là qua nhắc nhở từ Luân Hoán:
đời lưu lạc mỗi ngày là một tuổi
dài vô cùng nhưng không đủ xót xa
ta hổ thẹn muốn giấu người tất cả
giấu được người, nhưng đâu giấu được ta
thư viết cho người mấy lần không gởi
ta đốt để nhìn làn khói trắng bay
từng chữ của ta hóa thân trong lửa
ta cũng cháy vèo sao vẫn chưa hay
...
ta biết người chờ từng giây từng phút
bó gối quê nhà nhẫn nhục chờ trông
ta thẹn làm người tự do viễn xứ
ngó lại đời mình trùng điệp số không
đã hẹn với người sao ta chợt khóc
sống phải làm người xứng đáng đương nhiên
tội nghiệp thân ta trót già trước tuổi
ngơ ngác cõi người hiu hắt đuốc thiêng
xin gửi về người niềm tin chưa chết
cùng giòng thơ và chút nhớ thương
thơ hơi mặn vì hình như có máu
có lá cờ vàng đắp mặt quê hương.
(Ngơ Ngác Cõi Người)
Người thứ ba, Huỳnh Bá Dũng. Nỗi đau cố kết, đọng
cứng lại nơi đây. Làm sao có thể nói hết mối thâm tình ân nghĩa giữa hai
chúng tôi. Dẫu thuộc hai khoá sĩ quan khác nhau (18 và 19 Trường Đà
Lạt); nhưng từ chiều thứ bảy đến chiều chủ nhật trong suốt hai năm (nếu
không phải bận gác trực, tôi và Dũng luôn tìm tới nhau trong những thời
giờ thuận tiện) Và điều thân thiết cảm động lý thú nhất (đối với lứa
tuổi thanh niên, trong khung cảnh, môi trường sinh hoạt phiền hà, gắt
gao kỹ luật của quân trường - lại là một quân trường nổi tiếng kỹ luật
nhất trong số các học viện quân sự thế giới) là những giờ phút hiếm hoi
kia là dịp để Dũng chia sẻ với tôi về niềm yêu thương trong sáng, thuần
hậu đối với Đặng Nguyệt Thi (cô bạn gái cùng đường Nguyễn Hoàng, cùng
lớp với anh từ những năm thơ ấu sau lần di cư vào Đà Nẵng, 1954). Tôi đã
là tấm gương trung trực nhất (cũng là độc nhất) để hai người trải đủ
lên tất cả những chi tiết, tiếng lời, cảm xúc về một tình nghĩa hiếm có
(rất hiếm hoi) của thế kỷ nhiễu nhương, và nhiều điều tệ hại đổ vỡ tự
lòng người. Tôi được chứng kiến tự ngày đầu Mối Tình Tưởng Như Không Hề
Có Thật của Dũng-Thi cho đến nay hơn bốn-mươi năm sau, dẫu đã cách biệt
vì một tai họa cắt xé không thể đền bù. Không bao giờ đền bù được bởi sự
việc sau đây.. Đêm Giao Thừa Mậu Thân, 1968, Trung Úy Huỳnh Bá Dũng, sĩ
quan trực Bộ Tư Lệnh Hành Quân Sư Đoàn II Bộ Binh đóng tại thị xã Quảng
Ngãi; lực lượng cộng sản chiếm hết những điểm then chốt trong thành
phố, Trường Kim Thông, khu nhà của Dũng. Đợi đến trời tờ mờ sáng, lúc
chiếc xe có thể len lỏi qua những khu vực đổ nát, xác người rải rác,
Dũng vội vã trở về nhà dẫu tất cả nhân viên phòng hành quân đồng ngăn
cản. Lòng anh là cơn lửa cháy với độ nóng nhất bởi Thi đang mang thai
cháu bé thứ hai (sau nầy là Mỹ Linh, hiện tại là một trong những bác sĩ
xuất sắc về thần kinh não bộ của Đại Học Berkeley, CA); Thùy Linh còn
nằm nôi. Thi chỉ là một cô giáo hai-mươi lăm tuổi không biết gì, không
làm được gì hơn những công việc bên trong lớp học, và gia đình. Bạn tôi
ôm đứa con nhỏ trên chiếc bụng rộn đập tiếng động của sự sống thứ hai
đang thành hình. Gần cổng Trường Kim Thông, xe Dũng bị bắn chận lại, anh
rút khẩu súng ngắn cầm tay, nhảy khỏi tay lái chạy vào xóm nhà quen
thuộc.. Nhà của Bạn- Nơi Luân Hoán, Đynh Hoàng Sa trú ngụ - Chốn thân
thiết mà các bạn, những Hà Nguyên thạch, Châu Văn Tùng,Lê Văn Nghĩa,
Nguyễn Văn Pháp, Trần Mỹ Lộc... Bạn cũ từ ngày còn chung Trường Phan
Châu Trinh chọn làm địa điểm vui thú, gặp gỡ thường ngày. Nhưng oan
nghiệt thay- Căn nhà đóng kín cửa. Luân Hoán đã về Đà Nẵng; Đynh Hoàng
Sa đến nhà bên vợ; những bạn kia đang nơi chốn chiến đấu. Lực lượng cộng
sản vốn đầy hiểm độc, kinh nghiệm trong kỹ thuật tác chiến, và cũng
luôn khôn ngoan (cách khôn ngoan của kẻ chuyên nghiệp giết người), xử
dụng căn nhà làm địa điểm phục kích, vì đã biết rõ một điều: Đấy là chốn
của bọn ngụy hằng ngày thường tập họp để không ai sẽ nghi ngờ là một
bẫy chết. Dũng chạy nhanh vào nhà.. Toán lính cộng sản đồng nổ súng với
tất cả vũ khí chúng có được. Dũng ngã xuống không kịp kêu lên tiếng đau.
Cũng không kịp hiểu Chốn Của Bạn nay đã ngụy trang nên thành Bẫy Chết.
Cùng một lúc. Thi rú lên tiếng khủng khiếp, siết chặt hai con vào ngực.
Đứa bé vụt khóc thét kinh hoàng. Xác của Dũng được xem như chiến công
đầu tiên, đáng hãnh diện của toán lính cộng sản. Chúng lột truồng người
chết. Úp mặt xuống đất để không ai nhận ra đấy là Trung úy Huỳnh Bá Dũng
- Người sĩ quan có nét mặt trong sáng đầy nam tính của những pho tượng
Hy lạp, La Mã cổ.
Gần ba-mươi năm sau, ngày tôi đi tù về, bị chỉ định
cư trú tại Lái Thiêu (đã nói ở phần trên), mỗi khi cần có chuyện phải
về Sài Gòn, tôi thường chọn đường liên tỉnh qua lối Cầu Sắt Lái Thiêu,
Nhị Bình, An Phú Đông.. nơi đơn vị anh đã đụng trận suốt năm Mậu Thân,
khởi đi từ những ngày đầu xuân khi ở Huế về, tháng Hai, 1968. Đi giữa
đường quê yên lắng, thoang thoảng mùi hoa cau, nhưng quả thật lòng tôi
nặng phần ủ dột.. Nơi nầy, Nguyễn Ngọc Khiêm gục chết, chỗ vườn mía mà
sau nầy Như Phong mướn đất, làm nhà trồng hoa hồng, hoa lan; đây là cầu
Ông Đụng nơi Mai Ngọc Liên đã ngã ngữa, bung người lên cao do hứng
nguyên băng thượng liên khi thúc đơn vị qua cầu; chỗ kia là của Nguyễn
Văn Được phọt ra búng máu tươi khi đang ra lệnh xung phong.. Nhưng đường
về, tôi phải chọn ngã qua cầu Thanh Đa, lối Quốc Lộ 14. Vì tại căn nhà
321 Lô I, cư Xá Thanh Đa luôn có tiếng nói... "Mầy hỏi bố mầy ấy chứ, mẹ
đâu có biết.. Mầy có lớn đến bao nhiêu, bố vẫn mi mầy trước khi đi làm
cơ đấy.." Và khi tôi vừa bước vào thì luôn có lời chào: "Gớm, ông đi đâu
mà mất mặt đến mấy tuần nay, bạn ông đợi ông đấy; vào chơi với ông ấy
một chút xong tôi cho ăn cái món mà ông và bạn ông thích. Kỳ ở Đà Lạt
mỗi chủ nhật đi phố, hai cậu ăn gì tôi cũng biết.." Bữa cơm được dọn
lên, dĩa thịt đông, dưa chua, hai cái chén, hai đôi đũa để sẵn.. Ông ăn
đi. Ăn với bạn ông. Tôi ngồi nhìn cho vui thôi. Chắc Thi không phải nói
riêng với tôi. Thịt đông dưa chua - Món ăn mà hai cậu thanh niên lần
tiên đi chơi phố Đà Lạt đầu xuân 1962 đã gọi dọn ra, "vì ngoài mình (Đà
Nẵng) đâu có cái món của người Bắc nầy." Trong bữa ăn hôm xa xôi kia
hình như Dũng có câu: "Sau nầy, khi hai đứa mình lấy nhau, mỗi khi tới
nhà, mình nói Thi làm cho tôi với bạn món thịt đông dưa chua nầy." Tôi
nhớ ra câu nói kia khi xắn đầu đũa vào dĩa thịt. Thi nhìn tôi ăn, cười
cười như thể có người thứ ba đang ngồi ở đấy. Quả thật Dũng đang có với
chúng tôi như một người không hề vắng mặt.
Hóa ra tôi đã chứng kiến, dự phần với bạn tôi, từ
cô học trò nhỏ lần di cư 1954, tóc chưa dài tới vai, nay đã thành một
lão nhân mệt nhọc, lạc lõng, vô hồn từng ngày nơi đất Mỹ - Cảnh sống kéo
dài trong một nỗi chờ đợi thăm thẳm không hề được hiện thực - phi lý,
bi thảm gấp vạn lần tình cảnh nhân vật của Beckett đợi Godot. Và bạn
tôi, Đặng Nguyệt Thi thật sống với Dũng, bên Dũng, bằng Dũng qua trí
tưởng, với ý niệm.. Ông ấy làm thế nầy; ông ấy nói như thế đấy, ông ấy
thích ăn cái món đồ do tôi nấu cho ông ăn đây nầy... Dũng hiện diện cùng
bạn tôi trong suốt một cuộc đời - băng qua cái chết - vượt lên cái chết
suốt ba mươi- sáu năm không một ngày giờ đứt đoạn.
Những chữ nghĩa cào xé sau đây đáng ra tôi có bổn
phận viết nên đối với Dũng. Và không phải chỉ chừng ấy, mà phải viết
từng đêm, từng ngày, vào mỗi bữa ăn, khi nói đùa trong mỗi câu chuyện
sinh hoạt gia đình với Thi, và hai cháu Thùy Linh, Mỹ Linh - Gần nửa thế
kỷ chứ đâu ngày một ngày hai bạn ơi. Nhưng quả thật tôi có cảm giác
kiệt lực, vô dụng, nên cuối cùng, tôi phải cậy đến những chữ nghĩa xót
xa sau đây của Luân Hoán- Người Bạn của Huỳnh Bá Dũng - Bạn của chúng
ta.
...em hỡi em có biết
bậc thềm chúng mình vẫn hôn nhau
trước khi anh ra trận
cánh cửa chúng mình vẫn hôn nhau
khi cuộc săn người tạm dứt
một người bạn anh
một người bạn thân của anh đã đến
đã nằm đó không biết bao lâu
với chiếc áo maillot, chiếc quần lót trắng
với vết máu loang
cùng nước mắt y
vào buổi sáng của một ngày đầu năm mới
Dũng có còn biết không?
mày là que hương tao vừa thắp
cháy suốt cuộc đời tao
Dũng thân yêu
hãy về đó
về trên nụ lệ xanh
tao vay mượn vợ con mày và bạn bè cũ
hãy về đó
về trên lá quốc kỳ phủ quan tài
bay bay trước gió
về trên tay súng anh em
cùng nỗi đau trong ngực
hỡi Dũng, bạn có biết không
tôi gọi tên bạn ngoài phố chết
tôi viết tên bạn lên bậc thềm xưa
và qùi xuống
bạn chết chưa kịp biết
khói lửa vây Sài Gòn
máu xương vỡ tràn ở Huế
và hầu hết nhiều thành phố chúng ta
hỡi Dũng,
bạn chết chưa kịp biết
nỗi đau xót nghìn đời không phai nhạt
hỡi những đầu cầu nào bắt tay nhau
những giòng sông nào kiếm tìm nhau
tôi biết vợ bạn người Hà Nội
bạn người Lăng Cô
gặp yêu nhau từ Đà Nẵng
hai cô cậu chim sâu lộng lẫy ra đời
hát từng giọng Quảng Nam chân thật
sao bây giờ bạn nỡ nằm đây
trên bậc thềm tình tôi heo hút
em hỡi em
anh vẫn thường ao ước
một ngày nào vui tay
anh sẽ vẽ trái tim anh lên vách
đó là một bài thơ
suốt đời anh để lại
nhưng bây giờ anh chợt nhận ra
trên bàn tay anh tím bầm những máu
máu của quê hương
máu của bạn bè
máu của anh
máu của em
tất cả
Việt Nam Việt Nam
bài thơ tôi vẫn là thứ ngôn ngữ ba hoa
với chút tài vặt cũ
nên Dũng dễ gì hiểu cho
anh chết cho chúng ta thêm yêu nước
anh chết cho chúng ta qúi tự do
tội cho anh không kịp thấy
trong sân trường Kim Thông
trên núi cao bên đầu cầu sông Trà Khúc
bên cửa đông doanh trại Sư đoàn
bên lòng dân Quảng Ngãi
những hung thần đã rụng cánh gãy vây
những hung thần đã rơi đầu ở đó
tôi có cần nêu lên
những con số chua cay buồn thảm?
Dũng hỡi Dũng
hãy thông cảm tôi
cho dù bạn đã chết
đạ bị lột đi bộ quân phục xanh
vẫn mang ra mặt trận
hãy nhớ giùm tôi
cái chết nằm kề chiến thắng
tôi đứng nghiêm khe khẻ đưa tay
ngang mày tôi một trái tim sáng chói
.....
Cám ơn Luân Hoán thêm một lần với những bài thơ để
tất cả Bằng Hữu luôn hằng sống, hiện diện đủ với chúng ta. Chân thành
gởi đến Đặng Nguyệt Thi bởi đã hiện thực Sức Mạnh của Trái Tim Người một
cách đơn giản, lặng lẽ, nhưng vô vàn cao quý. Dẫu Người đã vắng mặt từ
những ngày tưởng như không thật cách đây rất xa.
La Puente, CA.
20 tháng 5, 2004.
(Ngày của LeThTr)
Phan Nhật Nam
No comments:
Post a Comment