Dù
có muốn nói thế nào thì sự thật vẫn là sự thật: Có sự mất cân đối
nghiêm trọng giữa miền bắc và miền nam trong gần như mọi khía cạnh và
ngành nghề. Không chỉ trong việc phân bố đảng viên, mà ngay cả trong
kinh tế, cũng nghiêng hẳn về miền bắc, cho dù miền nam là nơi làm ra sản
phẩm và có tài nguyên dồi dào và đóng góp tiền bạc cho ngân sách Nhà
nước hơn hẳn miền bắc. Người nam không muốn nói ra vì sợ mang tiếng
"chia rẽ vùng miền", nhưng tôi nghĩ tại sao không. Nói ra để tìm cách
giải quyết, chứ không phải chia rẽ.
Thế
là ông Ba Dũng đã chính thức rút khỏi cuộc "chạy đua". Kể ra thì ông
rút ra trong danh dự. Cũng có thể ông biết cơ may được bầu chức TBT
không cao. Tôi nói "cơ may" là vì trước đây nghe nói có người khẳng định
rằng cái chức đó chỉ dành cho người miền Bắc và có trình độ lí luận
(?!?) Câu này tưởng là ngẫu hứng, nhưng hình như cũng có chứng cứ. Tôi
phát hiện vài con số thú vị dưới đây. Chẳng biết Bloomberg (1) làm sao
có được mấy con số này, nhưng nó nói lên những khoảng cách giữa nam và bắc:
• 70% đảng viên đảng CSVN là ở ngoài bắc;
• 70% bộ trưởng hay tương đương là người miền bắc;
• 22/25 tổng hành dinh tập đoàn kinh tế ở ngoài bắc.
• 70% bộ trưởng hay tương đương là người miền bắc;
• 22/25 tổng hành dinh tập đoàn kinh tế ở ngoài bắc.
Nhìn
hình này thì thấy đa phần đảng viên đúng là từ miền ngoài. Không thấy
con số đóng góp cho ngân sách Nhà nước từ miền bắc và nam. Nhìn qua mấy
con số này thì chắc cũng không khó hiểu khi có người đòi chức TBT phải
là người miền ngoài.
Tôi
nghĩ cái dư âm còn lại sau kết quả bầu bán trong đại hội vừa qua có vẻ
là vấn đề mất cân đối vùng miền trong phân bố nhân sự chóp bu. Đọc bài
trên BBC dưới đây (2) mới biết là trước đó đã có người trong nội bộ nêu
vấn đề. Một bài luận trên Người Việt (3) cũng tỏ ra quan ngại cho tình trạng này, và nhà bình luận nói, sự mất cân đối đó chỉ làm lợi cho Tàu.
Giáo dục và khoa học
Thật ra, không chỉ trong chính trị, mà trong khoa học và giáo dục cũng xảy ra tình trạng mất cân bằng
nghiêm trọng giữa ba miền. Tôi thử đếm con số giáo sư được phong năm
2014 và 2015 thì thấy đa số ứng viên được phong là người từ miền Bắc.
Chẳng hạn như năm 2015, có 52 người được phong hàm giáo sư; trong số
này, 41 (hay 79%) là người từ các trường viện miền Bắc. Năm 2014, con số
này là 73%. Phân bố cụ thể số giáo sư được phong như sau:
Năm 2015:
• Bắc: 41 người
• Trung: 3
• Nam: 8
• Bắc: 41 người
• Trung: 3
• Nam: 8
Năm 2014:
• Bắc: 43 người
• Trung: 6
• Nam: 10
• Bắc: 43 người
• Trung: 6
• Nam: 10
Trong
khoa học cũng vậy. Tôi đếm thử số đề tài được Quĩ Nafosted tài trợ
trong năm 2009 thì thấy trong số 321 đề tài được phê chuẩn, các trung
tâm phía Bắc chiếm 285 đề tài (89%), còn các trường viện từ phía Nam chỉ
có 21 đề tài (6%), và miền Trung còn thấp hơn nữa (15 đề tài) (4). Ở
đây, tôi không nói người Bắc hay người Nam; tôi muốn nói nơi mà các
trung tâm (trường, viện) đặt trụ sở.
Tôi
nghĩ những sự kiện trên có liên quan nhau, và nó bắt đầu từ người đề ra
“luật chơi”. Người miền Bắc nắm quyền chính trị thống soái, và thiết
lập “luật chơi” theo cái nhìn và tầm nhìn của họ. Người trong Nam lo làm
ăn kiếm tiền, không ham tham gia vào những trò phong hàm sư sãi; không
có danh xưng sư sãi thì không xin được tài trợ; không có danh xưng sư
sãi thì không được mở ngành đào tạo; không có trò và không xin được tài
trợ thì khó có cơ may được phong sư sãi. Nói chung, nó là cái vòng tròn
khép kín, mà kẻ đề ra luật chơi lúc nào cũng thắng.
Thành
ra, không phải ngẫu nhiên mà có người nói rằng những gì xảy ra gần đây
là ván bài của người miền Bắc (5). Còn kí giả người Nhật thì e rằng tình
trạng mất cân đối trong nhân sự chóp bu "có thể gây khó khăn cho các
chính trị gia cải tổ miền Nam và làm chậm lại phát triển kinh tế của đất
nước" (2). Tôi thì nghĩ, nói theo tiếng Anh, là Northern Affairs.
Hám danh và ham học
Tại
sao có sự mất cân đối giữa các vùng miền trong phân bố về các chức danh
khoa bảng và tài trợ trong khoa họ? Có vài ý kiến cho rằng vì người Bắc
ham học, nên ngoài đó có nhiều giáo sư là điều dễ hiểu. Đó là một ý
kiến thú vị. Nhưng tôi nghĩ cần phải phân biệt giữa hám danh và ham học.
Ở đây, tôi muốn đưa ra một giả thuyết khác để giải thích hiện tượng mất
cân đối, hay nói thẳng là không công bằng.
Hám
danh dĩ nhiên có nghĩa là muốn có danh vọng bằng mọi giá và trong mọi
tình huống. Họ là những người đi đâu cũng kè kè theo những danh xưng
trước tên. Chẳng những thế, họ còn bắt buộc người khác phải xưng hô với
họ bằng những danh xưng. Họ là những người bằng mọi cách và mọi giá để
có phẩm hàm, kể cả mua. Ngày xưa Nguyễn Công Trứ từng nói “Làm trai đứng
ở trong trời đất / Phải có danh gì với núi sông”, và cái câu đó gần như
là kim chỉ nam cho người Việt, đặc biệt là người ngoài Bắc.
Ham
học rất khác với hám danh, và điểm khác biệt cốt yếu là thực học. Người
ham học mong muốn thu thập kiến thức cho thật nhiều, và dùng những kiến
thức đó để đem lại phúc lợi cho xã hội và cộng đồng. Khác với kẻ hám
danh quan tâm đến những danh xưng phù phiếm, người ham học quan tâm đến
thực học và phụng sự xã hội. Những anh chàng "Hai Lúa" là một ví dụ của
thực học, vì các anh ấy ham học đây đó và "chuyển giao" kiến thức thành
sản phẩm, các anh ấy chẳng cần danh xưng sư sĩ gì cả.
Tôi
nghĩ cái cơ chế và xã hội ngoài Bắc làm cho người ta hám danh. Trong
cái môi trường chật hẹp đó, trong cái xã hội gọi là "xã hội chủ nghĩa"
đó, nơi mà thành tích được cân đo đong đếm, nơi mà nhu yếu phẩm cá nhân
(ăn, uống, mặc) được định lượng từng kg và từng cm. Thậm chí khi chết,
cái hòm cũng được định lượng theo chức vụ và chức danh. Những chỉ tiêu
đó được định lượng hoá theo danh xưng của một cá nhân. Bệnh thành tích
nảy sinh từ đây. Do đó, không ngạc nhiên khi thấy người miền ngoài rất
hám danh. Không thể trách họ, vì đó là một cách thức để tồn tại, hay ít
ra là để "ngoi lên" mặt đất xã hội để "có danh gì với núi sông".
Ngược
lại, trong Nam, môi trường sinh sống thoải mái hơn, kinh tế phát triển
hơn so với ngoài Bắc. Trong cái môi trường mở đó, người ta nghĩ nhiền
đến việc làm sao cho xã hội và kinh tế phát triển hơn nữa, hơn là nghĩ
đến danh xưng. Một anh kĩ sư có danh xưng đó, nhưng về mặt thu nhập thì
chắc gì đã bằng một người làm kinh doanh nhỏ. Nhưng để phát triển tốt
hơn, họ cần phải học, và đó chính là lí do tại sao ngay sau 1954, chính
quyền ông Diệm cho mở hàng loạt trường cao đẳng và đại học trên khắp
miền Nam. Chẳng những thế, các đại học và cao đẳng còn liên kết và tìm
sự hỗ trợ từ các cường quốc khoa học như Mĩ và Pháp. Họ quan tâm đến
thực học hơn là danh lợi.
Dù
là người Bắc, hay người Trung, hay người Nam thì cái học lúc nào cũng
là ưu tiên hàng đầu. Đó là một chân lí. Đơn giản là vì chúng ta xuất
phát từ một văn hoá và một nguồn tổ tiên. Người Bắc và Trung có lí do để
học vì trong môi trường kinh tế khắc nghiệt, học là con đường duy nhất
để tiến thân. Người Nam cũng dành ưu tiên cho học, nếu họ có cơ hội. Hãy
nhìn những người tị nạn ở Mĩ (đại đa số là từ miền Nam), họ ưu tiên cho
cái gì trước, nếu không là đầu tư vào giáo dục. Và, họ rất quan tâm đến
thực học. Con em họ chọn học các ngành nghề như y khoa, kĩ thuật, công
nghệ, luật, thương mại, những ngành nghề thực dụng mà các nước tiên tiến
rất quan tâm (chứ ít ai chọn những ngành mang tính lí thuyết). Do đó,
tôi nghĩ cho rằng người Bắc ham học hơn các dân vùng khác thì tôi e rằng
không phù hợp với thực tế.
Thế
thì tại sao ở trong nước, người miền Nam lại vắng bóng trong các phẩm
hàm khoa bảng? Tôi nghĩ câu trả lời nằm ở sự khác biệt giữa tính hám
danh và ham học. Anh hám danh thì cứ chạy theo mấy phẩm hàm sư sĩ. Anh
thực học thì chẳng bận tâm chuyện sư sĩ mà nghĩ đến chuyện sáng chế ra
cái gì có ích cho đời và ... làm ra tiền. Tôi quen rất nhiều bác sĩ
trong Nam, khi nói đến chuyện sư sĩ, họ chỉ cười; họ nói họ bận tâm đến
bệnh nhân hơn là sư sĩ. Nhưng trong cái xã hội mà kẻ dám danh đề ra luật
chơi thì anh thực học đương nhiên là kẻ bị loại.
Một
câu trả lời đơn giản khác là di sản của lịch sử để lại. Chúng ta nên
nhớ và cần phải nhớ rằng sau 1975, chính quyền mới áp dụng một chính
sách kì thị người miền Nam, đặc biệt là qua phân chia lí lịch thành 17
nhóm. Con em của các quan chức VNCH dù học giỏi cỡ nào cũng không được
vào đại học, vì lí lịch thuộc nhóm thấp nhất. Trong khi đó, những con em
của cách mạng dù kém cỡ nào cũng được ưu tiên vào đại học. Còn các
chuyên gia và trí thức thời VNCH hoặc là bị đày đoạ trong các trại cải
tạo (một số thì bị đày cho đến chết), hoặc vượt biên ra nước ngoài. Hệ
quả là một thế hệ học thuật mới (từ con em cách mạng) kém cỏi hơn ngoài
Bắc, và tệ hơn nữa, họ bị tẩy não phải lệ thuộc vào miền Bắc.
Người
ngoài đó đặt ra luật chơi, thì dĩ nhiên họ phải là người chiếm ưu thế.
Rất nhiều những qui định, thành văn hay bất thành văn, được thiết kế để
có lợi cho người ngoài đó. Ví dụ như qui định đảng tịch, như lí lịch gia
đình, như "nhân thân", v.v. Mấy năm trước, có người còn nói thẳng với
tôi rằng chủ tịch hiệp hội chuyên môn phải là người Bắc, người Nam chỉ
làm phó thôi! Và, đó là một qui định bất thành văn. Một ví dụ thực tế
khác là qui định về chủ trì đề tài Nafosted là phải có bằng tiến sĩ, là
do người ngoài đó đặt ra. Nhiều bác sĩ trong Nam có khả năng và lòng tự
trọng, họ không muốn chịu nhục (và hối lộ) để học tiến sĩ, và thế là họ
bị loại ra khỏi sân chơi. Thật ra, với qui định đó của Nafosted thì khối
bác sĩ Mĩ và Úc cũng không xin được tài trợ! Đó là chưa nói đến những
chiêu trò thấp (nhưng rất hiệu quả) để giảm tối đa những du học sinh từ
miền Nam và miền Trung. Có thể nói rằng sự mất cân đối trong khoa bảng
*ngày nay* giữa các vùng miền là có tính hệ thống và có tổ chức -- một
dạng systematic & organized discrimination, chứ chẳng dính dáng gì
đến truyền thống ham học cả. Một cộng đồng dân tộc kì thị là một cộng
đồng yếu.
Chúng
ta biết rằng không chỉ trong học thuật và khoa học, hầu như tất cả các
lĩnh vực khác đều có sự mất cân bằng. Từ chính trị, quân sự, đến kinh
tế, có thể nói là người miền Nam đều bị thiệt thòi. Từ hải quan, dầu
khí, hàng hải, đến hàng không, tất cả đều chịu sự thống trị của người
miền ngoài. Và, họ làm ăn lỗ lã kinh niên. Rất khó lí giải tại sao miền
Nam đóng góp phần lớn cho ngân sách nước nhà, mà 22/25 tập đoàn kinh tế
đặt ngoài miền Bắc. Rất khó hiểu tại sao cái uỷ ban sông Mê Kông lại nằm
ở ... Hà Nội. Sự vô lí nhiều khi nó nằm ngoài sự tưởng tượng của một
người bình thường.
Viết
ra những sự thật trên đây rất dễ bị gán ghép cho cái nhãn “kì thị vùng
miền”. Nhưng tôi đã nói là tôi không có cái tính đó, và thực tế đã chứng
minh. Tôi nghĩ có những vấn đề chúng ta không nên giấu giếm, mà nên nói
ra để tìm cách giải quyết cho ổn thoả. Vấn đề mất cân đối nam bắc là
rất nghiêm trọng, vì nếu không giải quyết ổn thoả thì sẽ rất khó có hoà
hợp dân tộc thật sự. Có thể nói là cái suy nghĩ kẻ bị trị và kẻ thống
trị vẫn còn âm ỉ trong cộng đồng. Chúng ta là những người có học, chúng
ta có nhiệm vụ phải nói ra sự thật, chứ không nên giấu giếm. Nói ra
không phải để chỉ trích hằn học cho hả dạ, mà để tìm một phương cách để
đem lại công bằng cho mọi người. Một giải pháp gần nhất là phải loại bỏ
những qui định mang tính kì thị có tính tổ chức.
====
No comments:
Post a Comment